Asystentura rodziny polega na towarzyszeniu rodzinie z dziećmi w poszukiwaniu rozwiązań trudnej sytuacji życiowej z wykorzystaniem mocnych stron członków rodziny, zasobów najbliższej rodziny i rodziny dalszej, społeczności lokalnej i zasobów instytucjonalnych.
Głównym celem asystentury jest podniesienie umiejętności opiekuńczo – wychowawczych, prowadzenia gospodarstwa domowego, radzenia z sytuacjami dnia codziennego rodziców lub opiekunów dzieci. Efektem powinno być odzyskanie przez osoby przyjmujące pomoc kontroli nad własnym życiem, które pozwala im być samodzielnym oraz tak wypełniać role rodzica, aby środowisko rodzinne sprzyjało bezpieczeństwu i rozwojowi dzieci. Efekt ten jest możliwy do osiągnięcia, przy współudziale rodziny na każdym etapie metodycznego działania: od oceny wstępnej, przez układanie planu pracy i jego realizację po ocenę końcową, dostosowanie pracy do możliwości i kontekstu życia rodziny oraz poprzez małe kroki powolnie posuwanie się do przodu.
Do warunków koniecznych asystentury należy nawiązanie relacji z rodziną, długofalowość pracy, dostosowanie stylu komunikacji i metod działania do faz procesu zmiany. Jeśli warunki organizacyjne pozwalają tylko na pracę kilkumiesięczną warto skupić się na najpilniejszych zdaniem rodziny sprawach, przywracających im socjalne bezpieczeństwo (dostęp do świadczeń lub uzyskanie zatrudnienia, leczenie dzieci, uregulowanie zaległych spraw urzędowych, związanych z sytuacją mieszkaniową i rodzinną itd.).
Najważniejsze jest bezpieczeństwo dzieci. Niektóre zachowania destrukcyjne rodziców zagrażają zdrowiu i życiu dzieci. Rodzic pracuje wtedy nad zmianą, gdy dziecko jest w pieczy zastępczej krótkoterminowej.
Asystentura winna być rozumiana jako forma wsparcia a nie przymusu.
Do zadań asystenta rodziny należy w szczególności:
- podejmowanie działań profilaktycznych, pomagających rodzinie w prawidłowym funkcjonowaniu i wychowywaniu dzieci;
- przeciwdziałanie powstawaniu problemów (socjalnych, psychologicznych i wychowawczych) w środowisku rodzinnym oraz pomoc w ich rozwiązywaniu;
- wspieranie więzi uczuciowych rodziny oraz integracja rodziny z otoczeniem;
- motywowanie rodziny do nabywania umiejętności samodzielnego i prawidłowego wypełniania obowiązków opiekuńczo-wychowawczych;
- niesienie pomocy w odbudowywaniu funkcji opiekuńczo–wychowawczych;
- eliminowanie przypadków patogennego oddziaływania rodziny na dziecko;
- całościowe wsparcie rodzin wychowujących dzieci, zagrożonych różnymi dysfunkcjami;
- diagnozowanie problemów rodziny poprzez zapoznanie się z dokumentacją dotyczącą rodziny, w tym z wywiadem środowiskowym przeprowadzonym przez pracownika socjalnego;
- określenie, wspólnie z rodziną, podstawowych problemów i potrzeb występujących w tej rodzinie, na podstawie planu pracy z rodziną z uwzględnieniem metod bezpośredniej współpracy;
- motywowanie rodziny do współpracy przy podejmowaniu działań zmierzających do poszukiwania, podejmowania i utrzymywania pacy zarobkowej;
- pomoc w poprawie sytuacji życiowej rodziny, w szczególności pomoc w usunięciu czynników przeszkadzających w osobistym wychowywaniu własnych dzieci, wspieraniu rodziny w dążeniu do pokonania problemów, budowanie i utrwalanie w niej wiary we własne siły;
- prowadzenie poradnictwa i edukacji dla rodzin będących w trudnej sytuacji życiowej w tym w szczególności poradnictwa dotyczącego możliwości rozwiązywania problemów oraz udzielania informacji na temat pomocy świadczonej przez właściwe instytucje rządowe, samorządowe i organizacje pozarządowe;
- współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządu terytorialnego, właściwymi instytucjami, organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami i specjalistami działającymi na rzecz dziecka i rodziny wymagających wsparcia w celu przeciwdziałania i ograniczania skutków negatywnych zjawisk społecznych;
- monitorowanie funkcjonowania rodziny po zakończeniu bezpośredniej pomocy.
Miejscem prowadzenia pracy z rodziną jest miejsce jej zamieszkania lub w miejscu wskazanym przez rodzinę.
Asystent rodziny prowadzi pracę z rodziną za jej zgodą i z jej aktywnym udziałem, motywując rodzinę do aktywnego współdziałania w realizacji planu pracy z rodziną. Praca z rodziną jest prowadzona także w przypadku czasowego umieszczenia dziecka poza rodziną.